İslam dünyasında alkol ve töre cinayeti sorunu | DOSYA

Pew Forum tarafından hazırlanan 226 sayfalık geniÅŸ kapsamlı bir raporda, dünya genelindeki Müslüman cemaatlerin fikirleri ve davranışları araÅŸtırıldı. Bu çalışma ile sadece “Müslüman Dünyası”nda var olan görüÅŸler ortaya çıkmış olmadı, aynı zamanda bu görüÅŸlerle ilgili Müslüman cemaatler arasındaki büyük farklılıklar hakkında ÅŸaşırtıcı sonuçlar elde edilmiÅŸ olundu. Bu yazıda harita ve tablolar kullanarak bu sonuçları ayrıntılı bir ÅŸekilde inceleyeceÄŸiz.

Öncelikle birkaç uyarı yapmamız gerekiyor. Buradaki bulgular tüm Müslümanları temsil etmemektedir. Aynı cemaatler arasında fikir farklılıkları olduÄŸu gibi, cemaatleri içerisinde de farklılıklar mevcuttur. Velhasıl, Hıristiyan Amerikalılar arasında yapılacak bir anket çalışması, New Jersey’deki Katoliklerin ve Louisiana’daki Katoliklerin arasındaki farklılıklar ÅŸöyle dursun, Baptistler ve Katolikler arasındaki farklılıkları bile yakalayamayacaktır. Kısacası, yekpare bir Müslüman dünya görüÅŸünden bahsetmek mümkün deÄŸildir.

Ayrıca Pew, ne yazık ki, ÅŸu an Batı’da yaÅŸayan Müslümanları araÅŸtırmaya katmadığı gibi, dünyanın üçüncü en büyük Müslüman nüfusuna sahip Hindistan’daki ve Ä°ran, Çin ve Suudi Arabistan’daki Müslümanları da dâhil etmemiÅŸtir. Fakat yine de; dünyadaki birçok büyük Müslüman cemaatine ve onların fikirlerine dair geniÅŸ ve kapsamlı bir bakış sunmaktadır.

Åžimdi verileri inceleyelim.

1. ÇoÄŸunluk ÅŸeriatın uygulanmasını isterken, ÅŸeriat kavramının ne ifade ettiÄŸi konusunda farklılıklar var.

(Grafik: Ülkelerinde ÅŸeriatın resmi hukuk kuralları olarak uygulanmasından yana olduÄŸunu söyleyen Müslüman’ların oranı)

Ülkelerinde ÅŸeriatın resmi hukuk kuralları olarak uygulanmasından yana olduÄŸunu söyleyen Müslüman’ların yüzdesi
Sırasıyla: Güney-DoÄŸu Avrupa: Rusya, Kosova, Bosna-Hersek, Arnavutluk
Orta Asya: Kırgızistan, Tacikistan, Türkiye, Kazakistan, Azerbaycan
GüneydoÄŸu Asya: Malezya, Tayland, Endonezya
Güney Asya: Afganistan, Pakistan, BangladeÅŸ
Orta DoÄŸu – Kuzey Afrika: Irak, Filistin, Fas, Mısır, Ürdün, Tunus, Lübnan
Sahra altı Afrika: Nijer, Cibuti, Kongo, Nijerya, Uganda, Etiyopya, Mozambik, Kenya, Mali, Gana, Senegal, Kamerun, Liberya, Çad, Gine-Bissau, Tanzanya)

 

 

 

 

 

 

Orta DoÄŸu ve Sahra altı Afrika’daki geniÅŸ bölgedeki Müslüman çoÄŸunluk, ülkelerinde ÅŸeriatın resmi hukuk kuralları olarak uygulanmasından yana olduklarını söylüyorlar. Cevap verenlerin yüzde 99’unun ÅŸeriattan yana olmasıyla, en yüksek oran Afganistan’da görülürken, onu Filistin, Malezya, Nijer ve Pakistan takip etmektedir.

Åžeriattan yana olanların oranı en düÅŸük olan Orta Asya ve Avrupa, ÅŸeriattan yana olanların azınlıkta olduÄŸu tek iki bölge. Ä°slamcı bir siyasi partinin yıllardır iktidarda olduÄŸu ve yasalarda bazı Ä°slami muhafazakâr deÄŸiÅŸiklikler yapmış olduÄŸu Türkiye’de ise, yalnızca yüzde 12 oranında katılımcı ÅŸeriattan yana olduÄŸunu söylüyor.

Pew “ÅŸeriat kuralları”nın tam olarak açık olmadığını ve ÅŸeriattan yana olduÄŸunu söyleyen insanların genellikle ÅŸeriattan ne anladıkları konusunda farklı düÅŸündüklerine dikkat çekiyor. Åžeriattan yana olan insanlar arasında büyük bir fikir ayrılığı var. ÖrneÄŸin hırsızlık yapan kiÅŸilere bedensel ceza verilmesinin uygun olup olmadığı veya boÅŸanma gibi sosyal meseleler ile ilgili farklı fikirler söz konusu. DiÄŸer bir deyiÅŸle, Müslüman cemaatlerin herhangi belirli bir hukuktan ziyade ÅŸeriat kurallarından yana gibi göründüklerini söyleyebiliriz. 

2. Müslümanların çoÄŸu demokrasiyi tercih ediyor.

Pew’in demokrasiden yana olup olunmadığını belirlemek için kullandığı standart sorusunun gelen cevaplara göre, birçok ülkede, Müslümanların büyük çoÄŸunluÄŸu, “güçlü bir lider” yerine demokrasiyi tercih ettiklerini söylüyorlar. Özellikle Afrika ve GüneydoÄŸu Asya’da bu oran oldukça yüksek. Orta DoÄŸu ülkeler arasındaki fikir çeÅŸitliliÄŸi nedeniyle biraz daha karışık ama genellikle demokrasi yanlılığı söz konusu. Oran, Sovyetlerin dağılmasından sonra ortaya çıkan ülkelerde ve Pakistan’da en düÅŸük görünüyor.

Burada ilginç olan, bazı belirli istisnalar dışında, insanların genellikle istedikleri yönetim çeÅŸidine sahip olan bir ülkede yaÅŸadıklarını görmektir.

Demokrasi talebi protestocular sayesinde 2011’de barışçı devrimler yaÅŸayan Mısır ve Tunus’ta yüksekken; Ürdün gibi monarÅŸiyle veya Rusya, Kazakistan ve Afganistan gibi otoriter eÄŸilimli hükümetler tarafından yönetilen ülkelerde daha düÅŸüktür.

EÄŸer bu eÄŸilimde nedensel bir gerçeklik varsa; bir baÅŸka deyiÅŸle, eÄŸer insanların istedikleri yönetime sahip olmaları daha muhtemelse, Pakistan’daki “güçlü lider” için olaÄŸandışı yüksek oran, kendisinin zaten sorunlu olan demokrasisi adına hiç iyiye iÅŸaret deÄŸildir.  

 3. Ä°stisnalarla birlikte, intihar bombalamalarını destekleyenlerin oranı oldukça düÅŸük 

 

   

 (Grafik: “Ä°slam’ı savunmak adına” yapılan intihar bombalamalarının bazen haklı olacağını söyleyen Müslümanların oranı)

BeklenildiÄŸi üzere, Müslümanların çoÄŸunluÄŸu Ä°slam’ı savunmak adına yapılan intihar bombalamalarının “hiçbir zaman haklı olmadığını” söylemekte; anket yapılan her Müslüman cemaatte çoÄŸunluk bu yöntemi reddetmektedir. Bunun tek istisnası, sadece yüzde 49 oranının “hiçbir zaman haklı olmadığını” söyleyen Filistin’dir.

 

Grafik: “Ä°slam’ı savunmak adına” yapılan intihar bombalamalarının bazen haklı olacağını söyleyen Müslümanların yüzdesi: (koyu yeÅŸil: hiçbir zaman haklı deÄŸil ve nadiren haklı; açık yeÅŸil: genellikle haklı ve bazen haklı)
Sırasıyla: Güney-DoÄŸu Avrupa: Bosna-Hersek, Arnavutluk Rusya, Kosova, 
Orta Asya: Azerbaycan, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Türkiye, 
GüneydoÄŸu Asya: Endonezya, Malezya
Güney Asya: Pakistan, BangladeÅŸ, Afganistan
Orta DoÄŸu – Kuzey Afrika: Irak, Tunus, Ürdün, Fas, Mısır, Filistin

 

 

 

 

 

(Özellikle Avrupa ve Orta Asya’da Müslümanların yüzde 10’undan daha azının intihar bombalarının savunulabilir olduÄŸunu söyleyen birçok ülke var.)

Üçte bir oranından daha fazla kiÅŸinin intihar bombalamalarının “bazen haklı” olabileceÄŸini savunan iki ülke var. EndiÅŸe verici yükseklikleriyle, bunlardan biri, yüzde 40 oranı ile Filistin ve ikincisi ise, yüzde 39 oranıyla Afganistan’dır. Ä°ntihar bombalamaları Ä°srail-Filistin arasında Ä°kinci Ä°ntifada’dan sonra pek görülmedi. Ama Afganistan’da hala yaygın.

Ben açıkçası intihar bombalamalarının yaygın olduÄŸu ve Müslümanların bunu reddettiÄŸi veya kabul ettiÄŸi ülkeler arasında açık ve istikrarlı bir iliÅŸki görünmemesine ÅŸaşırdım. ÖrneÄŸin her ikisinde de gerçekleÅŸmesine raÄŸmen, intihar bombalamalarının desteklenmesi Pakistan’da, Afganistan’a göre çok daha az muhtemel. DiÄŸer yandan, bombalamalar yıllardır bu nedenle yıkıma uÄŸramış olan Irak’ta ise büyük oranda reddediliyor ama çok daha ender görülen Mısır’da yüzde 29 destek görüyor. 

      4.  Müslümanların çoÄŸunluÄŸu alkolü reddediyor, ama istisnalar oldukça çok.

 

Grafik: Alkol içmenin “ahlaka aykırı” olduÄŸunu düÅŸündüklerini söyleyen Müslümanların oranı.

Ä°tiraf etmeliyim ki bu sonuçlara çok ÅŸaşırdım. Anket yapılan ülkelerin pek çoÄŸunda, Müslümanların büyük çoÄŸunluÄŸu alkol içmenin “ahlaka aykırı” olduÄŸunu söylüyor. Sert bir yönetime sahip olan Tayland da dâhil olmak üzere, birkaç ülkede alkolü reddedenlerin oranı yüzde 90’lara kadar çıkıyor.

Sahra altı Afrika ve GüneydoÄŸu Asya’daki rakamlar genellikle Orta DoÄŸu’yla eÅŸit düzeyde. Pew’in sonuçlarına göre, göreceli olarak daha liberal görünen, 

Sovyetlerin yıkılmasından sonra ortaya çıkan devletlerde bile çoÄŸunluk alkolü reddediyor.

Tabii ki insanların bir ÅŸeyi ahlaka aykırı olarak görmesi onu asla yapmamaları anlamına gelmiyor. Daha önce de yazdığım gibi, alkol ticareti aşırı muhafazakâr Ä°ran’da bile mümkün ve içki içmek resmi olarak serbest.

     5.  Töre cinayetleriyle ilgili görüÅŸler karışık

Grafik: Kadınların cinsel suçlarına yönelik gerçekleÅŸtirilen töre cinayetlerini asla haklı bulmadığını söyleyen Müslümanların oranı

Pew anketi cevaplayanlara “töre cinayetlerinin evlilik öncesi veya evlilik dışı cinsel iliÅŸkiye yönelik cezalandırma olarak uygulanmasını haklı bulup bulmadıkları”nı sordu. Pratikte, nikâh dışı cinsel iliÅŸkide bulunmuÅŸ kiÅŸiler genellikle ailesi tarafından öldürülüyor. Kurban ise genellikle kadın oluyor.

Töre cinayetleri hala gerçekleÅŸmeye devam etmektedir. Bu araÅŸtırmadaki veriler bir yandan bunun nedenini de ortaya koyuyor. Anket yapılan, Müslüman çoÄŸunluktaki 23 ülkeden yalnızda 14’ü bu cinayetleri reddetmektedir. Töre cinayetlerine yönelik destek en yüksek Afganistan, Irak, Mısır ve Ürdün’de görülmektedir.

Anketi cevaplayanlar genellikle, küçük istisnalar da olsa, “suçlu”nun bir erkek yerine bir kadın olduÄŸunda, töre cinayetlerini daha çok desteklemektedir. Müslümanların, bir kadınınkine kıyasla, bir erkeÄŸin töre cinayetine kurban edilmesine karşı olanların oranı iki katından fazla olan Ürdün’de ise aradaki fark en yüksek.

        6.  Ä°slamcı siyasi partilere destek büyük

Grafik: Müslümanlar arasında Ä°slamcı siyasi parti tercihi:
Maviler: Ä°slamcı partilerin, diÄŸer siyasi partilere göre daha iyi olduÄŸunu söyleyen ülkeler
Lila: Ä°slamcı Partileri destekleyenler ve karşı olanların oranının birbirine yakın olduÄŸu ülkeler
Pembe: Ä°slamcı partilerin, diÄŸer siyasi partilere göre daha kötü olduÄŸunu söyleyen ülkeler

Anket yapılan insanların çoÄŸunluÄŸu, diÄŸer partiler yerine Ä°slamcı siyasi partileri tercih ettiklerini söyleme eÄŸilimindeydi. Ä°stisnalar ise Sovyet sonrası ortaya çıkan ülkeler ve ÅŸaşırtıcı bir ÅŸekilde Türkiye’ydi.

Tablo: İslamcı partiler diğer partilere kıyasla nasıllar?
Ä°slamcı partilerin … olduÄŸunu söyleyenlerin yüzdesi:
Koyu yeÅŸil: daha kötü – orta: orta – açık yeÅŸil: aynı
Sırasıyla: Güney-DoÄŸu Avrupa: Bosna-Hersek, Kosova
Orta Asya: Kırgızistan, Tacikistan, Türkiye, Kazakistan, Azerbaycan
GüneydoÄŸu Asya: Endonezya, Malezya
Güney Asya: BangladeÅŸ, Afganistan, Pakistan 
Orta DoÄŸu - Kuzey Afrika: Mısır, Tunus, Lübnan Ürdün, Irak, Fas, Filistin

 

 

 

Bu harita ÅŸöyle oluÅŸturuldu: Pew insanlara Ä°slamcı siyasi partilerin diÄŸer partilerden daha mı iyi olduklarına, daha mı kötü olduklarına yoksa aynı mı olduklarına inandıklarını sordu. Mavi ülkelerde cevap verenlerden, Ä°slamcı partilerin “daha iyi” olduklarını söyleyenler, “daha kötü” olduÄŸunu söyleyenlere göre sayıca fazla. Kırmızı ülkelerde, “daha kötü” cevabı, “daha iyi” cevabına göre sayıca fazla. Mor ülkelerden ise birbirine yakın cevaplar gelmiÅŸtir.

Ä°slamcı siyasi partiler en az Filistin’de ilgi görüyor. Bunun nedeni muhtemelen Hamas’a karşı olmalarıdır. Kazakistan ve Bosna da benzer bir orana sahip. Aynı zamanda, Ä°slamcı bir partinin uzun bir süredir iktidarda olduÄŸu Türkiye’den de az bir destek olduÄŸunu görmüÅŸlerdir. Bu durum Türkiyeli Ä°slamcı liderler için bir sorun olduÄŸuna yönelik bir ipucu olabilir.

Åžaşırtıcı bir ÅŸekilde, Mısır’da, Ä°slamcıların iktidarı ele geçirmesinden beri devam eden, sancılı ve hatta bazen ÅŸiddet içeren siyasi karışıklık 

döneminden iki yıl sonra; Mısır, anket yapılan diÄŸer ülkelere kıyasla Ä°slamcı siyasi partilere daha çok destek göstermiÅŸtir. Bu Mısır’da Müslüman KardeÅŸler’in iktidarı ele almasıyla ilgili iyi bir geliÅŸme.

     7.  Altı ülkede, çoÄŸunlukla Ä°slam’a inanmayı bırakanlar için idam cezasını destekliyorlar

Birkaç ülkede, Müslümanların çoÄŸunluÄŸu, inanmayı bırakan herhangi bir Müslüman’ın infaz edilmesi gerektiÄŸini söyledi. Mısır ve Pakistan’da bu destekleme oranı üçte ikiye yakın. Afganistan’da ise din deÄŸiÅŸtirenlerin öldürülmesi gerekiyor diyen kiÅŸilerin oranı yüzde 78.

Dün de yazdığım gibi, din deÄŸiÅŸtirme konusu, kökeninde Ä°slam’ın kendine özgü kuruluÅŸ tarihi ile karmaşık bir konu. Ama ateistlere ve din deÄŸiÅŸtirenlere sık sık eziyet çektirildiÄŸi görülen bu tarihte dini özgürlük konusu oldukça tüyler ürpertici.   

      8.  Pakistan, Nijerya ve Tunus’ta din çatışması büyük bir problem olarak görülüyor

Grafik: Din çatışmalarının ülkelerinde “çok büyük bir problem” olduÄŸunu söyleyen Müslümanların oranı

Anket yapılan birçok ülkede, cevap veren Müslümanların yarısından azı, din çatışmalarının ülkelerinde gerçekten çok büyük bir problem olduÄŸunu söylüyor. Ama Tunus, Pakistan, Nijerya ve Nijer’deki çoÄŸunluk buna katılmıyor.

Bu ülkelerin her birinde mesele aslında birbirinden farklı. Ayrıca ÅŸu unutulmamalıdır ki bir çatışmanın “çok büyük bir problem” olarak görülmesi oldukça göreceli ve özneldir. Aslında barışçıl bir ülkeleri olan Tunuslular, belki, 2011 devriminde ülkelerinde gerçekleÅŸen ÅŸiddet nedeniyle, ÅŸiddete karşı daha duyarlı oldukları için bu kadar çok “evet” demiÅŸtir.

DoÄŸrusu istenirse, Nijerya ve Pakistan’da dini ÅŸiddet, bazen çok sayıda kiÅŸinin ölümüne sebep olan saldırılar meydana getirebiliyor. Pakistan’da hedef genellikle Åžii Müslümanlar oluyor. Nijerya’da ise yıllardır bir Müslümanlar ve Hıristiyanlar arasında ÅŸiddetli bir mücadele devam etmektedir.

Ama iyi haber ÅŸu ki, anket yapılan kiÅŸilerin çoÄŸu, dini çatışmayı ülkelerinde çok da büyük bir problem olarak görmüyorlar; özellikle de Sovyet sonrasında ortaya çıkan devletler.

      9.  Bir çoÄŸu Ä°slam’ı modern toplumla uyumlu bir din olarak görüyor

Grafik: Din ve modern toplum arasında bir çatışma olduÄŸunu söyleyen Müslümanların oranı:
Pembe: Çatışma olduÄŸunu söyleyen ülkeler- Lila: Ä°ki cevabı da benzer oranda veren ülkeler – Mavi: Bir çatışma olmadığını söyleyen ülkeler

Daha önceki Ä°slamcı hareketler, Müslüman cemaatlerin, ÅŸu veya bu ÅŸekilde, modern toplumla uyumlu olmadığı için; muhafazakâr, geleneksel pratiklerine geri dönmeleri gerektiÄŸini iddia ediyorlardı. Fakat az sayıda önemli istisna dışında, bu fikir çok fazla yaygın deÄŸil. ÇoÄŸu Müslüman dinlerinin modern toplumla çatışma içinde olmadığını söylüyor.

 

Tablo: Din ve modern toplum arasında bir çatışma var mı? 
… diyen Müslümanların yüzdesi: 
Açık yeÅŸil: hayır, koyu yeÅŸil: evet
Sırasıyla: Güney-DoÄŸu Avrupa: Bosna-Hersek, Arnavutluk, Kosova, Rusya
Orta Asya: Türkiye, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Azerbaycan
GüneydoÄŸu Asya: Tayland, Malezya, Endonezya
Güney Asya: BangladeÅŸ, Afganistan, Pakistan, 
Orta DoÄŸu – Kuzey Afrika: Tunus, Lübnan, Fas, Irak, Mısır, Filistin, Ürdün
Sahra altı Afrika: Çad, Kenya, Kamerun, Tanzanya, Etiyopya, Cibuti, Nijer, Nijerya, Gine-Bissau, Mozambik, Uganda, Liberya, Gana, Kongo, Senegal, Mali
GrafiÄŸin altı: (*) Nijer haricindeki tüm veriler “Tolerance and Tension: Islam and Christianity in Sub-Saharan Africa.”dan alınmıştır. Müslümanlarla yapılan görüÅŸmeler yalnızca 5 güney ilinde yapılmıştır. 
PEW ARAÅžTIRMA MERKEZÄ° Q75

 

 

 

 

 

 

 

 

Müslümanların dinleri ve modern toplum arasında bir çatışma görmediÄŸi ülkelerden üçü BangladeÅŸ, Çad ve Kenya’nın her biri küresel dünyaya tamamen entegre olabilmek için aslında çok fazla çaba sarf ediyorlar. Fakat pek tabii, bu çaba sadece Ä°slam’la ilgili deÄŸil.

Ülkelerin çoÄŸunda, Müslümanlar bu soruyu “hayır”a kıyasla “evet” olarak cevaplamışlar. Pakistanlılar ve Tunusluların ayrıca “nasıl öncelikle Müslüman daha sonra modern dünyanın bir üyesi oluruz” sorusuyla da bir savaÅŸ veriyor gibi görünmelerine raÄŸmen, “evet” cevaplarının büyük bölümü Afrika’da.

Yine de, Orta DoÄŸu’dan GüneydoÄŸu Asya’ya, Avrupa’ya, birçok ülkede, büyük çoÄŸunluk çok büyük bir çatışma görmediklerini söylüyorlar. Ve belki de bu Pew anketindeki en çok akılda tutulması gereken bulgudur.

Din, birçok bakımdan özneldir ve farklı kültürel baÄŸlamlarda farklı deneyimlenebilir. Demokrasinin veya Ä°slamcı partilerin iktidara gelmesini tercih eden Müslümanlar arasında farklı tutumlar görülebilir. Bazı Müslüman cemaatler töre cinayetlerini kabul ederler. Bazıları ise inanışlarının küresel dünya ile çatışma içerisinde olduÄŸunu düÅŸünürler. Fakat bu Ä°slam’ın ve diÄŸer dünyanın tamamen bambaÅŸka olduÄŸunu anlamına gelmez. Åžeriatın boÅŸanmayı yasaklaması anlamına da gelmez. Fikirler deÄŸiÅŸebilir ve deÄŸiÅŸiyor da…

Kaynak: Max Fischer
Dünya Bülteni için çeviren: Cansu Gürkan

dünyabülteni